Portugalski z Portugalii vs. portugalski z Brazylii

Jaka jest różnica pomiędzy europejskim portugalskim, a portugalskim z Brazylii? Zacznijmy od tego, że europejski portugalski jest wariantem używanym w Portugalii i przypomina bardziej warianty afrykańskie i azjatyckie. (Czasami nazywany jest portugalskim kontynentalnym albo nawet portugalskim portugalskim!) Jednak ze względu na rozmiar populacji Brazylii, dialekty brazylijskie są dominujące na świecie, wliczając w to branżę rozrywkową oraz przestrzeń internetową.
Niektórzy porównują różnice między europejskim portugalskim, a brazylijskim portugalskim do tej między amerykańskim angielskim, a brytyjskim angielskim, albo między hiszpańskim z Ameryki Łacińskiej i kastylijskim. W Practice Portuguese uczymy tylko europejskiego portugalskiego, więc jeżeli trafiłeś do nas posiadając już jakąś znajomość brazylijskiego portugalskiego, warto poznać różnice między tymi dwoma wariantami.
Dla rodzimych użytkowników języka portugalskiego, te różne warianty i dialekty portugalskiego są zrozumiałe. Kogoś, dla kogo portugalski jest językiem obcym, te różne wersje mogą wprowadzić w zakłopotanie oraz dodać pewnych komplikacji do procesu nauki, szczególnie w kwestiach różnic w wymowie. Jeżeli planujesz spędzić czas w Portugalii, albo jeżeli chcesz po prostu nauczyć się więcej o języku portugalskim, ważne jest żebyś poznał różne unikatowe cechy wyróżniające wariant europejski. Spójrzmy na kilka podstawowych różnic w pisowni, gramatyce, słownictwie i wymowie.
Pamiętajcie, że zarówno EP, jak i BP mają również swoje własne grupy różnych dialektów, więc żeby było łatwiej, niektóre zasady zostały przez nas ujednolicone. Z tego samego powodu, w naszych notatkach językowych i rozdziałach skłaniamy się raczej ku Lizbońskiemu dialektowi portugalskiego.
W poniższych przykładach, oznaczyliśmy brazylijską wymowę skrótem BP (brazylijski portugalski). Wszystkie przykłady bez tego oznaczenia, pokazują wymowę europejską (EP – europejski portugalski).

Pisownia

Wraz z Acordo Ortográfico de 1990 (Umową z 1990r. o jednolitej ortografii języka portugalskiego), również znaną jako Novo Acordo OrtográficoNowa Umowa Ortograficzna , która weszła w życie w 2008 roku, zasady pisowni obu wariantów zostały ujednolicone. Wiele osób i publikacji w Portugalii odmawia pisania na zasadach tej  nowej umowy, więc jest to wielce prawdopodobne, że wciąż natraficie na ,,stare’’ wersje niektórych słów.
Jedną z większych zmian było usunięcie niemych spółgłosek w europejskim portugalskim, głownie liter p i c, zbliżając tym samym pisownię europejską do brazylijskiej. Na przykład, kiedyś słowa ótimoświetny/doskonały Slow audio Play audio oraz açãoakcja zapisywane były kolejno ,,óptimo’’ oraz ,,acção”. Słowa takie jak factofakt i contactokontakt zachowały c w europejskim portugalskim, ponieważ c nie jest nieme w tych przypadkach.

Gramatyka

Zaimki Tu/Teu vs Você/Seu

Duża różnica pomiędzy europejskim, a brazylijskim portugalskim to użycie zaimka dla drugiej osoby liczby pojedynczej. W europejskim portugalskim, używamy zaimka osobowego tuty Slow audio Play audio Pronoun w nieformalnych sytuacjach oraz w odniesieniu do bliskich nam osób. Grzecznościowego zaimka vocêty (formalne) Slow audio Play audio Pronoun, Singular używamy, kiedy zwracamy się do naszych starszych krewnych albo osób, z którymi nie jesteśmy blisko. (Dla uproszczenia, te zaimki nazywane są często „ty, nieformalne” oraz „ty, formalne”.)
Jednak w brazylijskim portugalskim você w większości zastąpiło tu  i stało się nieformalną formą zwracania się do kogoś w drugiej osobie. Alternatywnie, i ponieważ niektóre osoby w Portugalii uważają zaimek você za obraźliwy, oba warianty używają czasami o senhor/a senhora jako odpowiednik „ty”. Używając você w każdym z wariantów, trzeba odmienić czasownik tak jak dla trzeciej osoby liczby pojedynczej.
Tu fizeste o almoçoZrobiłeś lunch
Você fez o almoço BPZrobiłeś lunch
Podobnie, zaimek dzierżawczy teu, używany w Portugalii, zastąpiony jest seu w BP:
O teu pai ligou?Dzwonił twój tata?
(O) * Seu pai ligou? BPDzwonił twój tata? Slow audio Play audio
* W BP, rodzajniki określone o/os/a/as, które powinny znaleźć się przed zaimkiem, na ogół nie są wymawiane.

Zaimki wskazujące

W europejskim portugalskim używamy zaimków wskazujących  este, esta, i isto w odniesieniu do przedmiotów które znajdują się blisko nas (,,te,ta,itp.„), oraz esse, essa, i isso w odniesieniu do przedmiotów, które znajdują się nieco dalej (,,tamta,tamten,itp.„). W BP, rzadko używa się este i isto. Zamiast tego, słyszy się określenia „esse aqui” albo „isso aqui” w odniesieniu do przedmiotów, które są blisko, tak jakbyśmy powiedzieli „to tutaj”. Podobnie jest z przedmiotami, które nie znajdują się w zasięgu ręki rozmówcy. BP łączy aítam Slow audio Play audio Adverb z esse i isso, tworząc „esse aí” albo „isso aí”, żeby powiedzieć „to tam”.
O que é isto?Co to jest to tutaj? Slow audio Play audio
O que é isso aqui? BPCo to jest? Slow audio Play audio

Gerund (rzeczownik odczasownikowy)

Kolejna z bardziej oczywistych różnic pomiędzy europejskim, a brazylijskim portugalskim to użycie gerúndiogerund (czasownika odrzeczownikowego) Slow audio Play audio Noun, Singular, Masculine . Brazylijski portugalski używa tego typu formy gramatycznej obszernie, podczas gdy w europejskim portugalskim używa się raczej struktury “a + bezokolicznik.” Możecie poczytać o tym więcej w notatce językowej Czas teraźniejszy ciągły.
Ele está a dançarOn tańczy.
Ele está dançando BPOn tańczy. Slow audio Play audio
Eu continuo a achar que é mentiraWciąż myślę, że to kłamstwo.
Eu continuo achando que é mentira BPWciąż myślę, że to kłamstwo. Slow audio Play audio

Zaimki osobowe w dopełniaczu przed czasownikiem

W rozdziale Zaimek w funkcji dopełnienia, mówimy o tym, że ten typ zaimka może występować w trzech różnych miejscach w zdaniu: przed, w i po czasowniku. W brazylijskim portugalskim standardowo występuje on przed czasownikiem, zaś w europejskim po.
Amo-teKocham cię Slow audio Play audio
Te amo BPKocham cię Slow audio Play audio
Ele disse-mePowiedział mi
Ele me disse BPPowiedział mi Slow audio Play audio
Eu dou-te os parabénsGratuluję ci
Eu te dou os parabéns BPGratuluję ci Slow audio Play audio
Zaimki o, os, a, i as istnieją w BP, ale na ogół zastępuje się je zaimkami ele, eles, ela, i elas. Na przykład:
Eu vi-o ontemWidziałem go wczoraj
Eu vi ele ontem BPWidziałem go wczoraj Slow audio Play audio
Jeżeli chodzi o indirect pronoun (zaimek osobowy pośredni)  , lhe jest rzadko spotykane w brazylijskim europejskim. Zamiast niego, używa się struktury “para + zaimek osobowy”. Na przykład:
Eu contei-lhe o que aconteceuPowiedziałem mu co się wydarzyło
Eu contei para ele o que aconteceu BPPowiedziałem mu co się wydarzyło Slow audio Play audio

Czasownik Ter jako Haver

W niektórych sytuacjach w brazylijskim portugalskim, czasownik ter używany jest zamiast czasownika haver.
Há muito pó neste quartoW tym pokoju jest dużo kurzu
Tem muito pó neste quarto BPW tym pokoju jest dużo kurzu Slow audio Play audio
Há muitos estrangeiros em PortugalW Portugalii jest dużo obcokrajowców
Tem muito estrangeiro* em Portugal BPW Portugalii jest dużo obcokrajowców Slow audio Play audio
* Użycie liczby pojedynczej zamiast mnogiej jest również bardzo powszechne

Używanie przyimka em zamiast a

W tej notatce językowej, możecie zobaczyć jak przyimek emw, na Slow audio Play audio Preposition łączy się z rodzajnikiem określonym oodpowiednik angielskiego the (rodzaj męski) Slow audio Play audio Article, Singular, Masculine iaodpowiednik angielskiego the (rodzaj żeński) Slow audio Play audio Determiner, Singular, Feminine  tworząc formy ściągnięte now Slow audio Play audio Preposition, Contractions, Singular, Masculine i naw Slow audio Play audio Preposition, Contractions, Singular, Feminine . Brazylijski portugalski używa tych form w sposób, w jaki nie są one używane w europejskim portugalskim. Na przykład:
Vou a casa dos meus paisIdę do domu moich rodziców
Vou na casa de meus pais BPIdę do domu moich rodziców Slow audio Play audio
Fui ao cinemaPoszedłem do kina
Fui no cinema BPPoszedłem do kina Slow audio Play audio

Słownictwo

Istnieje wiele różnic w słownictwie pomiędzy europejskim i brazylijskim portugalskim, szczególnie w przypadku neologizmów. Na przestrzeni lat, BP zapożyczył wiele angielskich słów i wcielił je do swojego słownictwa. Zauważycie niektóre z nich na poniższej liście. Słowa takie jak time (BP), trem (BP), i esporte (BP), choć pisane inaczej brzmią prawie tak samo jak ich angielskie odpowiedniki i nie mają żadnego związku ze słowami w europejskim portugalskim.

• Trawa: relvatrawa gramaBPtrawa Slow audio Play audio Noun, Singular, Feminine
• Podwózka: boleiaride caronaBPride Slow audio Play audio Noun, Singular, Feminine
• Święty Mikołaj: Pai NatalŚwięty Mikołaj Slow audio Play audio Papai NoelBPŚwięty Mikołaj Slow audio Play audio Proper Noun, Singular, Masculine
• Sok: sumosok Slow audio Play audio Noun, Singular, Masculine sucoBPsok Slow audio Play audio Noun, Singular, Masculine
• Sport: desportosport esporteBPsport Slow audio Play audio Noun, Singular, Masculine
• Rak: cancrorak câncerBPrak Slow audio Play audio Noun, Singular, Masculine
• Autobus: autocarroautobus ônibusBPautobus Slow audio Play audio Noun, Singular, Masculine
• Telefon komórkowy: o telemóveltelefon komórkowy Slow audio Play audio Noun, Singular, Masculine celularBPtelefon komórkowy Slow audio Play audio
• Pociąg: comboiopociąg Slow audio Play audio Noun, Singular, Masculine tremBPpociąg Slow audio Play audio Noun, Singular, Masculine
• Drużyna: equipadrużyna Slow audio Play audio Noun, Singular, Feminine timeBPdrużyna Slow audio Play audio Noun, Singular, Masculine

Wymowa

W końcu dotarliśmy do najbardziej zauważalnej różnicy pomiędzy europejskim a brazylijskim portugalskim: do tego jak one brzmią. Omówimy kilka charakterystycznych różnic w fonetyce obu wariantów. (Możecie też poczytać trochę więcej o tym, co wyróżnia europejski portugalski w notatce językowej o wymowie samogłosek.)

• W europejskim portugalskim redukcja samogłosek jest bardzo zauważalna – brzmi to tak jakbyśmy je połykali!  W brazylijskim portugalskim samogłoski są dużo bardziej otwarte, co sprawia, że w porównaniu do wariantu europejskiego brzmi on jakby każda sylaba była akcentowana.
  • cadeirakrzesło cadeiraBPkrzesło Slow audio Play audio Noun, Singular, Feminine
  • governorząd governoBPrząd Slow audio Play audio Noun, Singular, Masculine
  • paredeściana paredeBPściana Slow audio Play audio Noun, Singular, Feminine
• W BP litera l na końcu wyrazu jest często wymawiana jak u.
  • papelpapier papelBPpapier Slow audio Play audio Noun, Singular, Masculine
  • pincelpędzel pincelBPpędzel Slow audio Play audio Noun, Singular, Masculine
  • DanielDaniel DanielBP
• W BP r na końcu wyrazu jest zazwyczaj stłumione.
  • apanharzłapać Slow audio Play audio Verb apanharBPzłapać
  • gastarwydawać Slow audio Play audio Verb gastarBPwydawać
  • fazerrobić Slow audio Play audio Verb fazerBProbić
• W europejskim portugalskim, usłyszycie fonemy odpowiadające d oraz t wymówione jako: de Slow audio Play audio Preposition di Slow audio Play audio Sounds id te ti Slow audio Play audio Pronoun, Singular . Jednak w BP wymawia się je djiBP i tjiBP .
  • diáriodziennik diárioBPdziennik
  • denteząb denteBPząb
  • apetiteapetyt apetiteBPapetyt
• Istnieje dużo sposobów wymowy litery s w europejskim portugalskim. Czasami wymawia się ją jako „sz”, kiedy s występuje na końcu wyrazu albo w środku przed spółgłoską. W BP w takich sytuacjach s wymawia się jako z.
  • atrásza Slow audio Play audio Preposition atrásBPza
  • pazpokój Slow audio Play audio Noun, Singular, Feminine pazBPpokój
  • desdeod Slow audio Play audio Preposition desdeBPod

Akcenty

Jeśli chodzi o akcentowane sylaby, jest duża różnica w przypadku niektórych “palavras esdrúxulas” – słów, w których akcent pada na trzecią od końca sylabę. Zarówno w EP, jak i w BP, ten akcent istnieje, ale może on być różny. Zacznijmy od kilku słów, które mają taką samą pisownie w obu wariantach:

• máquinamaszyna
• músicamuzyka Slow audio Play audio Noun, Singular, Feminine
• ângulokąt
• ênfasenacisk

Różnica pojawia się w niektórych słowach, które mają akcent akutowy (´) w europejskim portugalskim, ale cyrkumfleks (ˆ) w brazylijskim portugalskim. W rezultacie, wymowa również się różni, ponieważ sylaby akcentowane są otwarte w EP i nosowe w BP. Na przykład:

• tónicatonik tônicaBPtonik
• académicoakademicki acadêmicoBPakademicki
• demóniodemon demônioBPdemon
• António Slow audio Play audio Proper Noun, Singular, Masculine AntônioBP Slow audio Play audio Proper Noun, Singular, Masculine

Porównaj europejski portugalski do brazylijskiego portugalskiego w konwersacji.

Reszta naszego materiału trzyma się wariantu europejskiego, ale wypuściliśmy te 4 odcinki, w których usłyszycie osoby posługujące się zarówno europejskim, jak i brazylijskim portugalskim. Słyszycie różnicę?

Podkasty:

Supermix Interview (with Tatiana, Rui & Joel)

Um Café em Lisboa

Filmiki:

Pizza na Hora, Márcio o Brasileiro (Animated!!)

Animated: Pizza Na Hora Está a Contratar!