W tej lekcji omówimy jak w Portugalii zwracać się do ludzi formalnie, a jak nieformalnie. Skupimy się przy tym na różnicy pomiędzy …tu i você w europejskim portugalskim.
Z gramatycznego punktu widzenia, podstawowe różnice są łatwe do opanowania. Największym wyzwaniem dla estrangeirosobcokrajowców ,… jest na ogół odpowiednie zastosowanie nieformalnego bądź nieformalnego ’’ty’’ w sytuacji społecznej. Nie wystarczy bowiem jedynie określić, kiedy najlepiej zwrócić się do kogoś formalnie, trzeba również wybrać pomiędzy drobnymi wariacjami w stylach formalnych.
Nawet natywi (jak Rui! 🇵🇹) mają czasem problemy z przeanalizowaniem niektórych niepisanych reguł społecznych, ale chcemy, żeby ten poradnik był dokładnym źródłem, w którym znajdziecie informacje na temat języka formalnego vs. języka nieformalnego oraz wszystkich niejasnych sfer pomiędzy.
Jest ważne, żeby poznać różnicę pomiędzy tu i você na samym początku, ale nie martw się, jeżeli nie uda Ci się od razu opanować jej do perfekcji. Może to wymagać miesięcy, a nawet lat doświadczenia, żeby poczuć się komfortowo wśród tych wszystkich językowych niuansów.
Różne formy „ty”
Nie musisz martwić się stylem formalnym w pierwszej ani w trzeciej osobie (hurra!). Trochę gorzej jednak z drugą osobą liczby pojedynczej, która różni się w w stylu formalnym i nieformalnym.
Tak jak wspomnieliśmy, dwa główne zaimki używane, kiedy zwracamy się bezpośrednio do kogoś to: tuty (nieformalne) ivocêty (formalne, czyli taki odpowiednik naszego Pan/Pani)
Ty – nieformalne
Kiedy zwracamy się do kogoś nieformalnie, używamy zaimka … tuty
Tu trabalhas muito.Ty pracujesz dużo.
Tu jest najczęściej używane, kiedy zwracamy się do przyjaciół, kolegów, dzieci i rodziny.
Ty – formalne
Żeby zwrócić się do kogoś formalnie, używamy różnych form vocêty (formalne)
Você trabalha muito.Pan/Pani pracuje dużo
Używając você, czasowniki odmienisz dokładnie tak samo, jak w trzeciej osobie liczby pojedynczej. Tak jak w języku polskim, kiedy zwracamy się do kogoś formalnie, używamy Pan/Pani + czasownika w trzeciej osobie liczby pojedynczej, tak jakbyśmy mówili o kimś, mimo że zwracamy się bezpośrednio do tej osoby.
Póki co wydaje się to dosyć proste, ale niestety, traktowanie kogoś formalnie w Portugalii nie sprowadza się tylko do zamieniania tu na você. Omówimy to bardziej szczegółowo poniżej.
Uwaga: Tutaj możemy zauważyć jedną z największych różnic pomiędzy brazylijskim portugalskim a europejskim portugalskim. Brazylijczycy używają você również w kontekście nieformalnym. Kiedy chcą zwrócić się do kogoś bardziej formalnie, użyją o senhorPan albo a senhoraPani . Jak zauważysz poniżej, użyjemy tych zwrotów również w europejskim portugalskim, kiedy chcemy być bardzo formalni.
Wy- zwracanie się do wielu osób
Zaimek używany, żeby zwrócić się do grupy osób to vocêswy . Pomimo, że zwracasz się bezpośrednio do innych osób, czasownik odmienia się dokładnie tak samo jak w trzeciej osobie liczby mnogiej.
Vocês trabalham muito.Wy pracujecie dużo
Nie daj się zwieść – wygląda to bardzo podobnie do zaimka você, ale w liczbie mnogiej ten zaimek nie wyraża tego samego stopnia formalności. Nie ma jasnego rozróżnienia pomiędzy stylem formalnym, a nieformalnym kiedy mówimy do grupy ludzi, więc zazwyczaj możemy użyć vocês w obu przypadkach. Jednak jeżeli chcesz mieć pewność, że zwracasz się do kogoś formalnie, możesz użyć…. as senhoraspanie albo os senhorespanowie .
Os senhores trabalham muito.Panowie pracują dużo
Tak jak wspominaliśmy przy omawianiu innych zaimków, kiedy kontekst jest jasny, często pominiemy vocês albo os senhores/as senhoras i po prostu rozpoczniemy wypowiedź odpowiednio odmienionym czasownikiem:
Trabalham muito.Panie/Panowie/Państwo pracują dużo
Wiele form Você
Teraz, kiedy już omówiliśmy podstawy tu, você, i vocês w europejskim portugalskim, czas przeanalizować ukryte niuanse językowe związane z você.
Problem z zaimkiem você jest taki, że osoby natywne w Portugalii zazwyczaj unikają używania go, kiedykolwiek to możliwe. Zwrócenie się do kogoś você może czasami brzmieć nieco agresywnie albo zbyt bezpośrednio. Trochę tak jakby zwracając się do kogoś, dla podkreślenia wskazać tę osobę palcem. Zamiast tego używa się różnych form você . Nie martw się, czasowniki odmienia się dokładnie tak samo, jak wtedy kiedy você występuje w zdaniu, więc gramatyka będzie spójna.
Pamiętaj, że większość Portugalczyków będzie bardzo świadoma tego, że jesteś obcokrajowcem starającym jak najlepiej nauczyć się ich języka, dlatego będą wyrozumiali. Będą już przyzwyczajeni do imigrantów z Brazylii i gwiazd oper mydlanych regularnie używających você, więc istnieje dużo mniejsze prawdopodobieństwo, że poczują się urażeni, tak jak mogliby się poczuć, gdyby zwrócił się tak do nich inny Portugalczyk.
Jednak my wiemy, że to, że jesteś estrangeiro nie oznacza, że chcesz pójść na łatwiznę! W duchu nauczenia się jak najwięcej o języku i kulturze Portugalii, przeanalizujmy poniższą infografikę, żeby dowiedzieć się jak Portugalczycy używają você.. bez użycia você.
Przyjrzyjmy się temu z bliska
Przyjrzyjmy się bliżej tym 3 wariacjom você, które pojawiły się na infografice, żebyś wiedział, którego użyć zwracając się do kogoś formalnie. Omówimy je w kolejności od najmniej do najbardziej formalnego.
1) Zastąp você imieniem osoby, do której się zwracasz
O Paulo gosta de viajar?Czy Paulo lubi podróżować?
Kiedy używać:
- Kiedy użycie nieformalnego tu byłoby niestosowne, ale jednocześnie nie chcesz być za bardzo formalny. Oczywiście możesz tego użyć jedynie, kiedy już znasz osobę, do której się zwracasz (ponieważ musisz znać jej imię).
- Kiedy prawdopodobnie mógłbyś zwrócić się do tej osoby nieformalnie, ale nie masz 100% pewności i nie chcesz jej zaskoczyć. (Jeżeli jest to osoba przyjazna, możliwe, że potem zaproponuje Ci, żebyś zwracał się do niej per tu.)
Podes tratar-me por tuMożesz mówić mi na ty
Vamos tratar-nos por tuPrzejdźmy na ty
- Ta forma może być używana z kolegą z pracy, który jest na wyższym stanowisku niż ty albo na tym samym stanowisku, ale jest to osoba duża od ciebie starsza.
- Jest to również dobry sposób zwracania się do starszych członków rodziny twoich przyjaciół, ponieważ w ten sposób okazujesz szacunek, ale również zwracasz się do nich ciepło, jako że używasz ich imienia.
- Chociaż większość rodzin zwracając się do siebie używa tu, bardziej tradycyjne lub formalne rodziny mogą używać tej wersji você w każdej sytuacji: zwracając się do przyjaciół, krewnych, dzieci, a czasem nawet rodzinnego psa! W takich przypadkach zamiast zwrotu você albo imienia osoby, usłyszysz zwrot, który określa daną relację (i.e. a Avó, o Avô, o Filho, a Mãe, etc. – babcia, dziadek, syn, mama, etc.) Podobnie jest w języku polskim. Niektórzy zamiast zwracać się do członków rodziny na ,,ty’’ powiedzą np. ,,Czy mama jest głodna?’’
A co ze słowem „Dona”?
W przypadku gospodyń domowych, ludzie często zwracają się do nich per Dona + ich pierwsze imię, ale nigdy Dona + ich nazwisko
Como vai, Dona Fernanda?Jak się pani ma, pani Fernando?
2) Zastąp você… niczym!
Gosta de ler?Lubi Pan/Pani czytać?
Kiedy używać:
- Kiedy mógłbyś użyć wersji #1, ale jeszcze nie znasz imienia osoby, do której się zwracasz.
- Jeżeli mówisz do nieznajomego, ale nie chcesz brzmieć za bardzo formalnie/ kreować dystansu między wami. Na przykład: Pytając o drogę nieznajomego, który nie jest dużo starszy od ciebie, prawdopodobnie użyjesz tej wersji.
- Zwracając się do wszelkiego rodzaju pracownika obsługi, np. w kawiarni albo supermarkecie.
Ale czekaj? Jeżeli usuniemy você, skąd będą wiedzieć do kogo mówię?!
- Kluczem tutaj jest kontekst. Na przykład, jeżeli powiesz Gosta de ler? może to oznaczać: ,,Lubi Pan/Pani czytać?”; ,,Czy on lubi czytać” albo ,,Czy ona lubi czytać?”
- Dopiero co wspomniałeś inną osobę w konwersacji? Tak? W takim razie Twój rozmówca będzie zapewne wiedział, że mówisz o tej osobie.
- Zwracasz się bezpośrednio do kogoś, kogo właśnie poznałeś i zadajesz mu pytania? W takim razie rozmówca zapewne wie, że mówisz o nim, ale w sposób formalny.
3) Zastąp você zwrotem o senhor lub a senhora
A senhora gosta de ler?Czy Pani lubi czytać?
Kiedy używać:
- Kiedy chcesz utrzymać profesjonalny/społeczny dystans między Tobą, a osobą do której się zwracasz.
- Jeżeli chcesz uznać ich starszeństwo bądź wyższe stanowisko.
- Jeżeli rozmawiasz z nieznajomym, a sytuacja jest bardziej poważna (np. konfrontacja, wypadek samochodowy, etc.) , ten zwrot pozwala ci okazać szacunek, ale jednocześnie być bardziej stanowczym.
- Ogólnie, za każdym razem, kiedy chcesz mieć absolutną pewność, że okazujesz szacunek, użycie o senhor/a senhora będzie najlepszym rozwiązaniem.
4) Zastąp você ich tytułem zawodowym
Nie zawarliśmy tej wersji w infografice, ponieważ sytuacje, w których użyjesz tej wersji zdarzają się dosyć rzadko. Kiedy ktoś jest profesorem na uczelni wyższej (również jeżeli posiada tytuł doktora), zwrócimy się do tej osoby Professora Doutora , jeżeli jest to kobieta albo Professor Doutor , jeżeli jest to mężczyzna.
Obrigado, Doutora AnaDziękuję, dr. Ana
Parabéns pelo doutoramento, Doutora FernandaGratuluję doktoratu, doktor Fernanda
Dodanie SenhorPan albo SenhoraPani przed tytułem sprawia, że zwrot ten jest jeszcze bardziej formalny:
É uma honra conhecê-la, Senhora Professora AnaTo zaszczyt Panią poznać, Pani profesor Ana
Kiedy używać:
- W niektórych zawodach wysokiego szczebla, koledzy z pracy mogą być zobowiązani zwracać się do siebie w ten sposób w pracy.
- Zwracając się do profesorów na uczelni. Zwracając się do wykładowców uniwersyteckich możemy użyć Professor Doutor żeby brzmieć jeszcze bardziej formalnie.
- Używane w bardzo formalnych sytuacjach, poza środowiskiem akademickim, jeżeli dana osoba posiada tytuł akademicki.
- Tytuł doutor / doutora jest często nadużywany w europejskim portugalskim. Nie jest on używany tylko w stosunku do osób, które posiadają doktorat, czasami używa się go również zwracając się do osób, które powiadają jakiekolwiek wyższe wykształcenie. Aczkolwiek jeżeli nie posiadają oni tytułu doktora, zwrot ten jest zazwyczaj skracany do „Dr.” albo Dra.”
Tu vs. Você – diagram podsumowujący!
Download the Featured PDF for free below
We hate spam and guarantee you 100% privacy. You can unsubscribe at any time.
Download PDF
Jak zapewnie wiesz, wszystko wydaje się bardziej ekscytujące przedstawione w postaci diagramu. Ułożyliśmy dla ciebie fundamentalną ściągę do wydrukowania lub zapisania na twoim urządzeniu. Możesz do niej wielokrotnie wracać podczas twoich portugalskich przygód. Możesz wyświetlić grafikę poniżej albo użyć powyższego linku, żeby ściągać wszystko w wysokiej jakości PDFie. Kiedy będziesz gotowy, kontynuuj do następnej lekcji tego rozdziału, żeby poćwiczyć używanie tu i você w zdaniach.
